Hoe kun je een soa krijgen? Cijfers, symptomen en testen

Een romantische nacht met een nieuwe flirt en onbeschermde geslachtsgemeenschap: het kan onaangename gevolgen hebben zonder dat het onmiddellijk wordt opgemerkt. Want je kunt een geslachtsziekte krijgen door seks te hebben of intiem te zijn met iemand die een soa heeft. Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) zoals chlamydia, gonorroe en syfilis zijn een toenemend probleem in Nederland, zowel onder homo- als heteroseksuelen.

Voor sommigen blijft een infectie onopgemerkt of uit het zich alleen in onaangename jeuk. In het andere geval ontwikkelen geslachtsziekten zich tot een levensbedreigende infectie of zelfs kanker. Hoewel je dus niet altijd klachten hoeft te hebben, kan het grote gevolgen hebben als je niet op tijd wordt behandeld.

Eén ding is zeker: geslachtsziekten zijn een gevaar voor de geïnfecteerde en hun medemensen. En als je gaat daten of aan het daten bent, dan kun je dus risico lopen op een soa. Vraag je je af wat een soa precies is, hoe vaak ze voorkomen en wat je kunt doen om overdracht te voorkomen? Wij vertellen je hoe je jezelf kunt beschermen tegen de toenemende dreiging van de seksueel overdraagbare aandoening.

Wat zijn seksueel overdraagbare aandoeningen?

Seksueel overdraagbare aandoeningen zijn ziekten die via seksueel contact kunnen worden overgedragen. Ze worden ook wel soi’s (seksueel overdraagbare infecties) of geslachtsziekten genoemd. De belangrijkste ziekteverwekkers die in aanmerking komen zijn:

• Bacteriën (gonorroe/druiper, chlamydia en syfilis)
• Virussen (genitale herpes, HIV/AIDS, hepatitis B/C en HPV)
• Schimmels (vaginale schimmels)
• Protozoa (trichomoniasis)
• Geleedpotigen (schaamluis)

Hoe vaak komen soa’s voor?

Omdat veel infecties onopgemerkt blijven, niet alle infecties worden gemeld en de angst om naar de dokter te gaan vaak zeer groot is, is het aantal niet gemelde gevallen zeer hoog. Het aantal nieuwe infecties met geslachtsziekten neemt in Europa weer toe. Er bestaat geen consensus over de vraag of er eenvoudigweg meer infecties worden gevonden of dat sekstoerisme, meer bewegingsvrijheid en anonieme seksafspraken via het internet het aantal nieuwe infecties doen toenemen.

In Nederland krijgen elk jaar ruim 100.000 mensen een soa.

Actuele statistieken over de verspreiding van infecties zijn te vinden bij het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC).¹ Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) krijgen meer dan 1 miljoen mensen wereldwijd dagelijks seksueel overdraagbare aandoeningen. In Nederland krijgen elk jaar ruim 100.000 mensen een soa. In de meeste gevallen gaat het om chlamydia, herpes, genitale wratten, gonorroe, hiv, syfilis of hepatitis B.²

• Mensen met wisselende seksuele partners worden vaker getroffen door seksueel overdraagbare aandoeningen.
• Mensen in de leeftijd van 20 tot 30 jaar worden bovendien het vaakst getroffen omdat zij het meest seksueel actief zijn.

De meest voorkomende soa’s

Aangezien slechts voor enkele ziekten een meldingsplicht geldt, zijn er nauwelijks betrouwbare gegevens beschikbaar over de prevalentie van seksueel overdraagbare aandoeningen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat de volgende behandelbare ziekten bijzonder vaak voorkomen in Europa:

Chlamydia

Chlamydia trachomatis zijn bacteriën die een infectie kunnen veroorzaken in de geslachtsorganen (penis, vagina, baarmoederhals, anus en plasbuis), ogen of keel. Een ooginfectie kan leiden tot blindheid. Vanwege de hoge hygiënische normen in Nederland komt dit echter maar zelden voor en treft het vooral mensen in ontwikkelingslanden. In West-Europese landen en andere industrielanden is Chlamydia trachomatis een van de meest voorkomende ziekteverwekkers die seksueel overdraagbare aandoeningen veroorzaken, vooral bij mannen en vrouwen onder de 25 jaar.³

Gonorroe

Gonorroe, ook bekend als druiper of de ziekte van Neisser, is de derde meest voorkomende geslachtsziekte ter wereld. Het is een bacteriële infectie veroorzaakt door Neisseria gonorroe. De tekenen van besmetting met gonorroe zijn gemakkelijk op te sporen. In feite zijn de symptomen meer uitgesproken bij mannen en lijken ze meer op de typische symptomen van sommige geslachtsziekten, zoals het branderige gevoel bij het plassen.⁴

Bij vrouwen, is het problematischer omdat de symptomen zeldzaam zijn en de Gonorroe meer schade kan veroorzaken. Indien onbehandeld, kan dit leiden tot een ernstige ontsteking van het bekken, onvruchtbaarheid of miskramen en doodgeboorten.

Trichomonas

Dit is een ontsteking van de vagina en penis, veroorzaakt door de bacterie Trichomonas vaginalis. Trichomonas zijn parasieten die wereldwijd bij mannen en vrouwen infecties van het urogenitaal stelsel veroorzaken en zich verspreiden via geslachtsgemeenschap. De ziekte wordt trichomonasbesmetting genoemd en is één van de veel voorkomende seksueel overgebrachte ziekten wereldwijd. In de meeste gevallen blijft een infectie echter onopgemerkt, maar kan het verstrekkende gevolgen hebben, zoals onvruchtbaarheid.⁵

Herpes

De simplex virussen van herpes (HSV) worden verdeeld in twee groepen: HSV-1 en HSV-2. Het herpes-simplexvirus type 1 wordt beschouwd als de veroorzaker van pijnlijke plekken. Het virus dringt door in het lichaam en valt zenuwcellen aan. Het blijft daar zonder zich te vermenigvuldigen. Pas wanneer het menselijke immuunsysteem verzwakt is, bijvoorbeeld door grote stress of een andere ziekte, begint het virus zich te vermenigvuldigen.⁶

HSV type 2 brengt genitale herpes op gang: herpes genitalis. De genitale herpes is één van de meest voorkomende soa’s. Net als bij de lippenherpes uit het zich door roodheid, blaarvorming en sterke jeuk, die zich echter voordoen in het genitale gebied. Aangezien genitale herpes zeer besmettelijk is, is het essentieel om het te behandelen voor de volgende geslachtsgemeenschap.

HIV

HIV-positief (of HIV-geïnfecteerd) betekent dat het HI-virus in het bloed is gedetecteerd, oftewel dat de HI-virussen van een andere persoon in de bloedbaan zijn terechtgekomen. Een HIV-geïnfecteerde persoon hoeft echter helemaal geen symptomen te hebben; in principe is hij gezond, maar is besmettelijk voor andere mensen (tijdens de seks). Het aantal nieuwe hiv-infecties neemt langzaam af. Twee derde van de hiv-infecties wordt vastgesteld bij homoseksuele mannen.⁷

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen AIDS en HIV, omdat niet alle HIV-geïnfecteerden op dezelfde manier ziek worden. Het kan vele jaren duren totdat de HI-virussen in het lichaam van een besmette persoon zich beginnen te vermenigvuldigen en de uitbraak van AIDS veroorzaken.

AIDS betekent dat de HI-virussen het immuunsysteem van het lichaam ernstig hebben beschadigd. Er doen zich ziekten voor, zoals schimmelziekten, longontsteking of tumoren, die het lichaam niet meer kan afwenden. Dit kan vroeg of laat tot de dood leiden als het niet door een arts wordt behandeld.

Genitale wratten

Genitale wratten worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV), dat tijdens de geslachtsgemeenschap wordt overgedragen. Genitale wratten zijn een seksueel overdraagbare aandoening die als onaangenaam wordt ervaren, maar geen gezondheidsrisico vormt. De wratten zitten bij de penis, de vagina of de anus. Ze worden overgedragen door seksueel contact en zelfs een condoom kan niet volledig beschermen tegen dit virus.

Hepatitis B en C

Hepatitis B en C worden overgedragen door contact met besmet bloed en andere lichaamsvloeistoffen, meestal via geslachtsgemeenschap of het gezamenlijk gebruik van naalden. Kleine huidwondjes kunnen al genoeg zijn. Het hepatitisvirus is 100 keer besmettelijker dan het HIV-virus, dat AIDS kan veroorzaken.

Net als bij hepatitis A zijn de symptomen algemene vermoeidheid, koorts, misselijkheid, gewrichtsproblemen en na een paar dagen geelzucht en donkere verkleuring van de urine. Hepatitis B kan ook zonder symptomen optreden, wat het risico op infectie verhoogt. De gemiddelde duur van hepatitis B en C is 12 weken. Zowel chronische hepatitis B als chronische hepatitis C lopen het risico op latere levercirrose en kwaadaardige levertumoren.

• In bijna 90% van de gevallen geneest hepatitis B zonder symptomen.
• In ongeveer 10% van de gevallen kan het immuunsysteem de ontsteking van de lever niet bestrijden en ontstaat er een chronische leverontsteking.
• In ongeveer 1% van de gevallen treedt een acute fatale necrose van de lever op, waarbij het leverweefsel wordt vernietigd.
• Ongeveer 50% van de hepatitis C gevallen zijn chronisch.

Hoe worden soa’s overgedragen?

Seksueel overdraagbare aandoeningen worden op verschillende manieren overgedragen, vooral tijdens seksueel contact. De individuele wijze van overdracht is echter afhankelijk van de ziekte die je precies hebt. Overdracht is bijvoorbeeld mogelijk door: mondelinge seks, vaginale seks, anale seks, gebruik van seksspeeltjes en zoenen. De meeste soa’s worden overgedragen bij onveilige seks:

• Vaginale seks zonder condoom (penis in vagina)
• Anale seks zonder condoom (penis in anus)
• Orale seks (pijpen en beffen) zonder condoom of beflapje⁹
• Gezamenlijk gebruik van seksattributen zonder schoonmaken.

De ziekteverwekkers kunnen worden overgedragen via lichaamsvloeistoffen (bijvoorbeeld via bloed, sperma, vaginaal vocht en speeksel) of bij contact met huidproblemen (bijvoorbeeld via wratten, blaren en puisten). De ziekteverwekkers komen meestal het lichaam binnen via onze slijmvliezen. Slijmvliezen bevinden zich in de volgende lichaamsdelen: mond, darm en anus, oog, eikel, urethra, schede en schaamlippen.

Wat zijn de symptomen?

De symptomen van een seksueel overdraagbare infectie zijn niet altijd duidelijk en soms moeilijk op te sporen. In sommige gevallen verdwijnen de symptomen zelfs al na enkele dagen, maar houdt de infectie aan. Zo kan het gebeuren dat iemand die niet weet dat hij besmet is, veel meer mensen besmet. Daarom moet je direct naar een arts gaan als je de geringste symptomen hebt.

Symptomen

• Brandend bij het plassen (gonorroe)
• Huidveranderingen zoals blaren, wratten of uitslag (syfilis en herpes genitalis)
• Jeuk in het genitale gebied en anus (chlamydia, gonorroe, schimmelinfecties en trichomonas)
• Ongewone witachtige of onaangenaam ruikende afscheiding uit de penis, anus of vagina (chlamydia, gonorroe, schimmelinfecties en trichomonas)
• Pijn in de onderbuik, penis, testikels of vagina
• Bloedingen bij vrouwen (chlamydia en gonorroe)

Naast het bovenstaande klachten zijn er ook algemene symptomen zoals koorts, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid, keelpijn en een verlies van eetlust. Een soa kan dus verschillende klachten geven: van jeuk en een branderig gevoel tot pijn in je onderbuik en wratten. Soms geven soa’s helemaal geen klachten en heb je nergens last van.

Veel van de seksueel overdraagbare aandoeningen kunnen worden genezen als ze vroeg genoeg worden behandeld. Als je te lang wacht om naar een dokter te gaan, riskeer je ernstige complicaties en gevolgschade. De ziekteverwekkers kunnen bijvoorbeeld andere organen (hersenen, ogen, hart) infecteren, tot kanker leiden (baarmoederhals- en leverkanker), AIDS veroorzaken of je onvruchtbaar maken.

Moet ik me laten testen?

In het geval van risicovol seksueel gedrag en een verhoogd risico op het ontwikkelen van geslachtsziekten, moet je je regelmatig laten testen op overdraagbare ziekten als preventieve maatregel. Iedereen die veel verschillende seksuele partners heeft (meer dan vijf per jaar) zou ten minste eenmaal per jaar moeten testen op seksueel overdraagbare aandoeningen, ook al waren dit “slechts” one-night stands. Hetzelfde geldt voor personen die seksueel contact hebben gehad in het kader van prostitutie.

Waarom een soa-test?

• Omdat je een nieuwe relatie hebt. En jullie willen graag seks zonder condoom.
• Omdat je onveilige seks hebt gehad
• Omdat het condoom tijdens de seks is gescheurd
• Omdat je partner of ex-partner je heeft gewaarschuwd
• Omdat je lichamelijke klachten hebt, zoals wratjes, blaasjes, afscheiding of pijn bij het plassen.
• Je bent zwanger en wilt een eventuele soa niet overdragen op je kind.
• Je wil zekerheid, omdat je in het verleden onveilige seks hebt gehad.

Regelmatige controle wordt ook aanbevolen voor onbeschermd seksueel contact met mensen uit regio’s met een hoog percentage seksueel overdraagbare aandoeningen. Dan hebben we het bijvoorbeeld over Azië of Afrika. Om overdracht van moeder op kind te voorkomen, worden zwangere vrouwen ook getest op seksueel overdraagbare aandoeningen. Vraag je je af of een soa-test nodig is? De advieschat van SOAIDS Nederland geeft het antwoord:

Check of een soa-test verstandig is

Waar kan ik getest worden?

Je kunt je laten testen en onderzoeken op soa’s door je huisarts, uroloog, gynaecoloog of dermatoloog. Daarnaast kun je een thuistest doen voor de gebruikelijke geslachtsziekten chlamydia en gonorroe. Het urinemonster wordt vervolgens naar een laboratorium gestuurd voor analyse. Als de testresultaten positief zijn, kun je samen met de arts een behandeling kiezen.

Besmet met een soa?

Iedereen die besmet is met een seksueel overdraagbare aandoening moet online of offline contact opnemen met een arts. Pogingen om jezelf te genezen op eigen initiatief, bijvoorbeeld door veelvuldig wassen of met eigen medicatie, kan gevaarlijk zijn. Alleen samen met een arts kan de ziekte effectief bestreden worden. Zolang de ziekte niet genezen is en de arts geen toestemming heeft gegeven, moet seksueel contact bovendien worden vermeden.

Het is ook belangrijk om je seksuele partners te informeren. Zij moeten ook worden onderzocht en zo nodig worden behandeld. Want als je een soa hebt, dan kun je die doorgeven aan anderen. Wil of durf je niet zelf te vertellen dat je een soa hebt? De GGD kan, met jouw toestemming, vorige sekspartners waarschuwen. Neem hiervoor contact op met de GGD in jouw regio. Een andere optie is de online partnerwaarschuwing, alleen heb je daarvoor wel een code van je arts nodig.

Verstuur of bekijk je soa-waarschuwing

Immuun voor een soa na de eerste infectie?

De meeste seksueel overdraagbare aandoeningen kunnen steeds weer besmettelijk zijn. Als je een infectie hebt overwonnen, ben je niet automatisch immuun voor deze ziekte. Daarom moeten alle seksuele partners altijd behandeld worden met een behandeling, omdat het anders kan leiden tot een herinfectie.

Hoe bescherm ik mezelf tegen soa’s?

De meest effectieve bescherming tegen seksueel overdraagbare aandoeningen is seksuele onthouding en het vermijden van contact met lichaamsvreemde vloeistoffen. Een absoluut monogame relatie tussen twee mensen is zeer veilig als je allebei vrij bent van ziekten. Seksueel actieve mensen met wisselende partners moeten zichzelf en anderen beschermen door middel van de volgende maatregelen:

• Vaccinatie tegen hepatitis A en B en HPV.
• Consequent gebruik van condooms.
• Goede intieme hygiëne kan het risico op bepaalde infecties verminderen.
• Als de eerste symptomen van een infectie zich voordoen, ga dan onmiddellijk naar een dokter.
• Regelmatige controle door je arts (minstens één keer per jaar).
• Drugsgebruikers kunnen zich beschermen door steriele spuitapparatuur te gebruiken.