Passief-agressief gedrag in een relatie herkennen

Pieter en Johan zijn goede vrienden en vallen geregeld voor hetzelfde type vrouw. Zo is ook het geval met Sarah, de vriendin van Johan. Achter de rug om van Johan stuurt Pieter haar pikante appjes en als hij wat drank op heeft, ook een ongewenste dickpic. Sarah zegt het eerlijk tegen Johan, en die wordt boos.

Het is niet de eerste keer dat Pieter zoiets flikt bij Johan, wat Johan nog woedender maakt. Johan gaat met vuur in de ogen bij Pieter langs, “Wat doe jij nou, klootzak?!” zegt hij en slaat Pieter op z’n kin. Door Pieter kennis te laten maken met z’n vuist heeft Johan een vorm van agressief gedrag vertoond.

Het agressieve gedrag van Johan heeft een duidelijke reden: hij wil voor zichzelf opkomen. Door fysiek geweld te gebruiken wil hij macht uitoefenen op Pieter. Op zijn beurt voelt Pieter zich beschaamd, schuldig en gedomineerd door het agressieve gedrag van Johan. Het is het gedrag dat we ons allemaal inbeelden als iemand agressief gedrag vertoont. Maar ook zonder te slaan, zou Johan agressief kunnen zijn tegen Pieter.

Een andere vorm van agressief gedrag is de passieve vorm: passief-agressief gedrag. Hoewel het niet de beste manier is, is dit ook een manier om met een conflict om te gaan. En de klap die daarmee wordt uitgedeeld, komt vaak wat harder aan dan een enkele vuist tegen de kin. Noem het gerust een stoot onder de gordel.

Wat is passief-agressief gedrag?

Passief-agressief gedrag is een opzettelijke en gemaskeerde manier om verborgen gevoelens van woede te uiten. Dat is de wetenschappelijke definitie die Long, Long & Whitson hebben beschreven in hun boek ‘The Angry Smile’. Het is een vorm van agressief gedrag waarbij je een patroon van passieve vijandigheid vertoont. Daarmee ben je dus agressief op een niet-agressieve manier. En als je daar niet bekend mee bent als ‘ontvanger’ is het moeilijk te herkennen.

Passief-agressief gedrag is herkenbaar aan het verschil tussen wat je zegt en wat je doet. Stel dat je negatieve gevoelens over iets hebt, dan uit je dat op een indirecte manier, in plaats van het face-to-face te bespreken. Je maakt het niet direct kenbaar aan de betrokken persoon, maar laat het de persoon “voelen” door middel van je gedrag. Dit zijn een aantal manieren om zo’n stilzwijgende machtsstrijd te voeren:

• Zwijgen
• Saboteren
• Negeren
• Ja zeggen, nee bedoelen
• Kritiek geven op alles wat de ander doet
• Sarcasme
• Minachting
• Niet doen wat je gevraagd wordt
• Cynisme
• Intimiteit vermijden
• Te laat komen
• Niet komen opdagen
• Iets nalaten
• De ander beschuldigen

De passief-agressieve Johan

Als we teruggaan naar de situatie van Pieter en Johan, zou Johan ook de passief-agressieve weg kunnen nemen. Hij zou het sexting-verhaal in de doofpot kunnen stoppen en zwijgen tegen Pieter over de sexy appjes. Hij zou Pieter kunnen negeren en laten “raden” waarom hij de stille behandeling krijgt. En Johan zou Pieter voor schut kunnen zetten in een groep, sarcastische opmerkingen maken of hem op een andere manier in een kwaad daglicht kunnen stellen.

Johan zou wraak kunnen nemen op Pieter zonder dat deze de onderliggende woede herkent of weet waarom Johan plotseling zo ‘vies’ tegen hem doet. Hij zou passief-agressief kunnen doen.

Passief-agressief gedrag herkennen

Het passief-agressieve gedrag dat veel voorkomt in relaties is niet zo moeilijk om te herkennen. Maar het is waarschijnlijk wel het moeilijkst om mee om te gaan. Want in de meeste gevallen weet je niet helemaal zeker hoe het ervoor staat.

Bijvoorbeeld, als een ander van streek is, kan het voor deze persoon routine zijn om zich in te houden en niets te zeggen. Er wordt niet gesproken over wat ze voelen en de partner wordt in het ongewisse gelaten. De frustratie, irritatie of teleurstelling van de ene partner is niet bekend bij de andere partner. Wanneer de gevoelens worden opgekropt kan het op een later moment tot ontploffing komen, maar ook kan het leiden tot passief-agressief gedrag.

Passief-agressief gedrag kun je – bewust of onbewust – gaan vertonen door het zeggen van ja, terwijl je nee bedoelt. Je kunt sarcastische opmerkingen gaan maken over je partner, terwijl je het niet rechtstreeks bespreekt. En ook kun je je boosheid uiten door te zwijgen, in plaats van erover te praten. Dit zijn nog meer voorbeelden van passief-agressief gedrag die je tegenkomt in relaties.

1. De silent treatment

Een van de bekendste vormen van passief-agressief gedrag is de silent treatment: de ander compleet negeren. Je praat niet met elkaar, je bespreekt niet, je bent stil en vermijd de ander. Je hoopt dat de ander op de een of andere manier je gedachten kan lezen, precies weet waarom je van streek bent en daarom excuses zal aanbieden. In relaties zie je dit terug in situaties waarin stellen elkaar niet vertellen wat er speelt: “Is er iets?” – “Nee.”

2. Taken uitstellen

Of je nu gevraagd wordt om de was te doen, het huisvuil weg te brengen of je sokken op te ruimen: je doet het niet meteen. Je wacht er net zolang mee totdat je partner zich eraan ergert. In plaats van te vertellen waarom je het niet kunt of wilt doen, wacht je ermee tot op het laatste moment.

3. Afzetten tegen alles

Een andere manier om je boosheid te uiten, doe je door bewust tegen alles in te gaan. Met je doen en laten ben je de rebel in de relatie: je stemt met niets in. Alles gaat moeilijk, omdat je geen compromis wilt sluiten. En niets spreekt je meer aan, zelfs niet de leuke dingen die je graag doet.

4. Negatieve interpretatie

Een fout die veel mensen maken in relaties is dat ze aannemen dat anderen gedachten kunnen lezen. Ze nemen aan dat hun partner weet hoe ze zich voelen, zonder dat erover gepraat is. En als die partner iets doet of vraagt wat op dat moment gewoon te veel is, dan gaan ze er meteen van uit dat de partner dat opzettelijk doet om druk uit te oefenen.

Ze hebben de neiging om situaties negatief te interpreteren en het komt niet in ze op om naar de reden te vragen. Die verzinnen ze zelf wel. En het gedrag dat daarop volgt is vijandig en passief-agressief.

5. Opzettelijk iets niet goed doen

Een passief-agressieve manier om te laten merken dat je iets niet graag doet, is het opzettelijk verkeerd of slecht doen. Stel dat je gevraagd wordt om de ramen te lappen, dan zorg je ervoor dat de strepen niet te missen zijn. Dat zou moeten voorkomen dat je ooit nog een keer gevraagd wordt om de glazenwasser te spelen. In feite stel je daarmee bewust de ander op de proef.

6. Constant klagen

Een van de manieren waarop mensen passief-agressief communiceren is door over-kritisch te zijn. Je klaagt over alles en hebt overal kritiek op. Je voelt je altijd ondergewaardeerd, oneerlijk behandeld en alles werkt tegen je. En je wilt dat iedereen het weet. Mensen met een passief-agressieve houding zijn reactief, niet pro-actief.

7. Stilletjes kwalijk nemen

Je partner heeft iets gedaan en dat neem je de ander kwalijk. Maar in plaats van het te bespreken, blijf je erover nadenken. Je wil je partner niet knuffelen of kussen, laat staan aankijken. Alles wat je partner op dat moment doet heeft een negatieve nasmaak. Je doet – zonder dat je het doorhebt of beseft – bot tegen je partner omdat je deze hem of haar stilletjes iets kwalijk neemt.

8. Cynische houding

Cynisme is een soort van zelfbescherming waardoor je je niet eerlijk hoeft uit te spreken over je gevoelens. Je partner heeft een optimistisch idee, maar je wijst het af ‘omdat het te kinderachtig is’. Of je geeft je partner een compliment dat eigenlijk best een belediging is. Misschien zelfs met de hoop dat je partner er slecht op reageert, zodat je kunt zeggen dat het verkeerd geïnterpreteerd is.

9. Indirecte verzoeken

Een vorm van passief-agressieve communicatie in relaties zien we terug in indirect verzoeken. Omdat je in staat bent om een directe vraag te stellen, doe je dat met een omweg. Een simpele vraag aan je partner als “Vind je het niet donker hier?” kan veel meer dan dat betekenen. Want wat je eigenlijk bedoelt is: “Pak je smartphone erbij, open de Philips Hue-app en zet de lichten aan.” Terwijl dit nog een vrij onschuldig voorbeeld is, kunnen indirecte verzoeken een stiekeme manier zijn om anderen te controleren en te onderdrukken.

10. Sabotage

Sabotage is een manier om wraak te nemen op je partner, vaak verborgen achter vriendelijke gebaren. Je stelt bijvoorbeeld voor om het pak van je partner bij de stomerij op te halen, maar doet het niet. Je partner wil vervolgens naar een sollicitatie en merkt dat het pak niet is opgehaald. Of je geeft een datumwijziging niet door aan je partner. Of je geeft het wel door, maar incorrect. Dit soort bewuste pogingen om de relatie te saboteren zijn passief-agressief.

11. Oorzaak vermijden

Dubbelzinnige complimenten zoals “Gelukkig kijken ze naar je innerlijk.” of confronterende vragen als “Waarom heb je dat nu weer gedaan?” hebben allemaal te maken met het vermijden van de oorzaak. Het zijn misplaatste reacties op het gegeven dat je de bron van de frustraties niet hebt uitgezocht of aangepakt. Door passief-agressief gedrag te vertonen, vermijd je het identificeren van de echte oorzaak.

12. Score bijhouden

In een relatie maken passief-agressieve partners mentale notities waarmee ze de score kunnen bijhouden. Als ze iets goeds doen, dan gaat het in de boeken als een plus. In ruil daarvoor verwachten ze dat je iets doet zodat het weer in balans is. Als je dat nalaat, komt er een minnetje in de boeken. En dat mag natuurlijk niet zonder gevolgen blijven. Op een stiekeme manier word je dat duidelijk gemaakt, maar het wordt niet tegen je gezegd. Het is de cyclus van passief-agressief gedrag.